Selasa, 14 Februari 2017

Satua Bali : Ni Tuung Kuning

Ni Tuung Kuning


Ada katuturan satua anak bebotoh tukang kembar siap,madan I Pudak.Gegaene tuah metajen dogen, tusing demen nyemak gegaen elenan.Pengawitne iya ngelah siap kurungan tuah dadua,mekelo-kelo kanti penyatusan liun kurungane.Keweh pesan kurenane bareng ngecanin maang ngamah,ngaliang padang,nyampatang tainne, apa bui kurenanne beling gede.
Kacerita I Pudak bakal luas ka Denbukit, I Pudak mabesen teken Kurenanne:
  “Wayan,buin mani awake bkal luas joh,tusing karuan buin pidan lakar teke,ne kene nyai beling gede,nyanan bisa setoden awake mulih nyai ngelah pianak,ingetang pebesen awake:yen muani pianake melahang melihara,sakewale yen luh matiang dogen tendasne,tektek bang siap ngamah padun abedik,awake tusing demen ngelah pianak luh,i dewek tuyuh melihara ngedeneng,suba kelih anak len nyuang nganggon kurenanne.

  “Nah beli!”

 Keto pesaut kurenane,tusing bani nungkasin,Buin manine luas lantas I Pudak.
Tan carita I Pudak,kacerita jani kurenane mara ngetelun kalahine luas ngelah iya pianak luh.Beh keweh pesan keneh memen anake cerik.

   “Ne kenkenan jani I cening orahina nektek teken bapanne bang siap kurungan padun abedik,yan tuutang bes pianak baan ngalekadang,sejabanin jelema buduh mara ya nyak bakal nektek pianak anggon maman siap,Aduh dewa ratu Betara sasuhunan titiang sareng sami,icenin titiang pemargi sane becik.Aduh kenkenan baan medaya.”

   Keto iya ngerengkeng padidianne.Makelo iya bengong mapineh-pineh:

    “Ah kingsanang dogen anake cerik di umah dadongne, arin-arinne dogen tektek bang siap pada abedik.”
   Keto iya makaengan pedidianne.Sambilang mejalan ka umah memen lakar ngisanang pianakne,di suba ne iya neked ditu mekesiap memen ningalin pianak ne ngajak anak cerik luh buin kulit ne putih gading.

   “Yeh cening ngudiang,ngajak anak cerik mara lekad mai?”

  Keto memen metakon teken pianakne,di lantas iya ngorahan teken memene:

    “Nak kene me,tiang lakar ngisanang I cening dini sawire titang orahine nektek teken bapanne lakar bange siap kurunganne.

  Keto pesautne iya teken memen.ditu memen sedih mara ningehang pesaut pianakne

  “Nah lamun keto meme lakar ngajak piank ceninge dini,sakewale ingetang sesai mai abang susu lan bubuh.
  “Nah me,sawireh suba tengai tiang mulih malu lakar nyakan, nyanan teke lantas i beli Pudak tingaline tiang konden nyakan bisa matiange dewek tiange teken iya”.

   Keto pesautne iya teken memen,sambilang mejalan mulih.Buin mani ne kemu lantas iya sebilangwai di umah meme nelokin pianak lakar bange susu lan bubuh,di umah memen pianake cerik ka gaenang banten colongan,nelung bulan,muah otonang.Dadongne ngadanin pianak ne Ni Tuung Kuning di suba ne kelih jemet pesan iya magarapang di umah dadongne.

     Tan kacerita jani I Pudak suba teke ling luas metajen di Denbukit.Di subane neket jumahneiya metakon teken kurenane:

   “Wayan apa pianak awake?”
   “Luh Beli!”
   Keto pesaut ne kurenanne ngajak I Pudak.
   “Men suba ka tektek nyai tendas ne bange siape padu abedike.”
   Koden suud I Pudak mamunyi,sagetang suba makuruyuk siap kurunganne mamuyi.
    “Kukuruyuk..................arin-arin dogen bange pianakne kingsanang di umah dadongne.
   Keto kanti siap ne mamunyi tusing ruange teken I Pudak.Buin cepok lantas siap ne makuruyuk:
   “Kukuruyuk................arin-arin dogen bange piankne kingsanang di umah dadongne.

  Mara dingehang keto muyin siap ne iya mamedih tur ngorahin kurenane ngalih pianakne kemu ka umah dadongne.

   Kacerita kurenanne mejalan kemu ka umah memen ngalih pianakne Ni Tuung Kuning  lakar ajake mulih,neked ditu iya ngaukin pianak ne:

   “Cening Tuung kuning orahine mulih cening teken bapan ceningne.
   “Nah me,benjepe tiang bakal kemu lamun tiang suba  suud nenun kamen.

    Keto pesaut ne Ni Tuung kuning teken memen.Ditu memen melipetang mulih mara ningehang pianak ne mamunyi keto,suba lantas iya neked jumah sagete tingaline kurenanne sedeng nyagih blakas.

   “Wayan ken pianak nyaine Ni Tuung Kuning,adi tusing ajak nyai mulih?”

   Keto I Pudak metakon teken kurenanne,sambilang nyagih blakas.

   “Iya nak nu nenun kamen beli ,benjep lamun iya suud nenun bakal mai.”

  Keto kurenane mesaut teken  I Pudak.Di Suba ne keto buin I Pudak oranine kurenanne kemu ngalih pianakne di umah dadongne.Suba lantas iya neked ditu buin iya ngaukin pianak ne:

    “Cening Ni Tuung Kuning orahine mulih cening teken bapan ceningne!”
    “Nah me,buin kejep gen tiang lakar kemu lamun tiang suba suud maseh.”

  Keto Ni Tuung Kuning mesaut teken memen,buin memen melipetang pedidiane tusing ngajak pianakne.Di subane neked jumasagete tingaline nu  kurenane nyagih blakas.Buin I Pudak metakon ajak kurenanne:

   “Wayan ken pianak nyai ne adi konden ajak nyai mulih!”
   “Iya nak nu maseh buin kasep gen iya bakal mai beli!”
  “Alih iya buin cepok gen kemu,lamun tusing nyak iya mulih awake bakal kemu ngalih iya”

   Kemu iya mejalan ngalih pianak ne sabilang ngeling,di suba ne neked ditu sagetang pianak suba tingaline pianak ne mabaju sarwa putih-putih.krana iya suba tawange dewek ne lakar matiange teken bapanne,setonden iya mejalan mulih ada pabesenne iya teken dadongne:

    “Dadong melah-melah dini nah,sawireh tiang bakal ngalahin dadong maluan.”

    Sebed pesan keneh dadongne ningehang pabesen cucune.Di lantas iya ajak mulih teken memen,di suba ne Ni Tuung Kuning neked jumah sagete suba jemake limane teken bapan lakar ajake ka alase,ditu Tuung Kuning mareren nakonang bapanne:

  “Bapan suba ngangteng dije ne  iraga majalan!”
  “Ne dini be nyai malu ngoyong.”

 Keto pesaut ne I Pudak ngajak pianakne.


    Kacerita jani Ni Tuung Kuning tegule di puyan gadeboge  lan nagih tekteke teken bapanne,jek teken lantas dedarinnenyilurang Ni Tuug Kuning aji bangadebong.gadebongne ento tekteke kaden ne Ni Tuung Kuning lautang abe mulih bange siap kurungane.Di suarga Ni Tuung Kuning ajahine mejejaite lan nenun ane melah teken widiadarine di suargan.

Satua Bali : Sang Nandaka Muah Prabu Singa Kapisuna

Sang Nandaka Muah Prabu Singa Kapisuna

Kacrita di alas Malawane ada kone lembu jagiran aukud, madan Sang Nandaka. Ane dadi rajan alase ditu Sang Prabu Singa. Panjaknyane sawatek asu alase. Pinaka pepatih madan Patih Sambada, I Nohan teken I Tatit. Sang Nandaka muah prabu Singa, masawitra becik-becik. Sang Nandaka ngelarang kapanditan.
Sang Prabu Singa nyambran dina mlajahin tutur kadarman nginutin solah Sang Nandakane sadina-dina mamukti padang, suud mamati-mati, suud mamangsa daging. Dening keto keweh sawatek asune, krana tusing bisa neda padang, ambengan muah don-donan. Ditu lantas paum di batan kayu kalikukune.

I Tatit ngraos teken I Patih Sambada, nerangang panjake pada kasengsaran, berag aking. Masaut Patih Sambada sada kenyem, " ih, ento cai pada makejang, yan kapineh baan I dewek, pasawitran Ida Prabu Singa teken Sang Nandaka tusing adung. Krana bina paksa len kapti, artinne len soroh len tetujone. Jani dewek ngalih daya upaya apang Prabu Singa palas teken Sang Nandaka. "Mara keto lega pesan keneh asune makejang, lantas paumane maluaran.

Nemonin dewasa melah, I Sambamda nyilib nangkil ring Sang Nandaka, ane sedek masayuban di beten kayu bingine. I Sambada ngenggalang nyumbah lantas matur. "Inggih Ratu Pranda mungguing kabecekin pasawitran I ratu ring Sang Prabu Singa nenten nyandang baosang. Sakewenten ampurayang pisan, sane mangking Sang Prabu Singa nyesel raga, antuk kadropon makanti ring I ratu. Ida wantah eling ring raga nilar sesanan ratun buron. Ida ngandika sapuniki, "jani awake tau teken unduk I Lembu, tingkahne corah mapi-mapi sadu. Yadiapin I Lembu matanduk nyanyap, awakne gede, sing keweh awake, ngalap kapatianne".

Keto aturne I Sambada ngadu ada, lantas ia mapamit. Tan kacritayang di jalan, I Sambada suba tangkil teken Sang Singa, nyumbah-nyumbah matur, "Inggih, Ratu Sri Mregapati, titiang nunas ampura! Titiang polih tangkil ring Sang Nandaka. Dane maosang dahat singsal pamargin cokor I Dewane. "sapunike pangandikan dane, "cai Sambada, bapa nuturin cai, buat jelen laksana singane. Tusing pesan ia ngelah idep kapiwelasan, kabatek baan lobanne kaliwat. Punika patut kayunin I Ratu, sampunang I Ratu tleman! Gelisang pegatang pasawitran I Ratune ring I Nandaka. "Sang Prabu Singa kipak-kipek sarwi mapineh-pineh, "tanpa guna tresnan deweke teken I Nandaka! Jani mula sewayan deweke masiat nglawan Nandaka".

Sang Prabu Singa lantas bangun, gegancangan majalan kairing baan I Sambada, I Nohan, I Tatit muah asune makejang, nuju tongos Sang Nandakane.

Sesubane neked di arepan Sang Nandakane. Sang Prabu Singa ngelur ngajengit, tumuli nyagrep baong Sang Nandakane, getihne muncrat. Sang Nandakane ngawales nyenggot, beten lambung Sang Prabu Singane. Pamuputne makadadua ngemasin, pada purusa di payudan.


Nah, tangarin pesan pisunane, krana pisunane manganan teken pedang, sida nguugang pasawitran, kulawarga, banjar muah desa.

Satua Bali : I Bintang Lara

I Bintang Lara 

Kacrita ada anak makurenan madan Men Bekung teken Pan Bekung. Sedek dina anu lantas luas Men Bekung ajaka kurenane kalase ngalih saang. Di jalan bedak pesan kone Men Bekung, ditu lantas ia ngalih-alihin yeh, nepukin lantas tengkulak misi yeh turmaning yehe ento lantas inema. Disubane suud nginem yehe ento dadi prejanian lantas beling Men Bekung. Beh tengkejut pesan kenehne Men Bekung lantas morahan teken kurenanne, “Pan Bekung, Pan Bekung, nguda icang jeg beling suud nginem yehe di tengkulake?”

Masaut lantas Pan Bekung, ”Beh yen keto, pedas yehe ento ngranaang beling”. Keto pasautne Pan Bekung tur lantas malipetan mulih, buung ia ngalih saang. Tan kacrita di jalan, teked suba ia jumahne.

Gelisin satua, saget belingane suba gede tur suba tutug ulanane, lantas nyakit Men Bekung tur lekad pianakne muani, kadanin I Bintang Lara. Disubane I Bintang Lara kelih, mara antes mlali-lali, mlali kone ia di jabaan purin anake Agung, ditu lantas I Bintang Lara maplalian di bongkol tembok panyengker Anake Agung, tur ia nyurat di temboke, kene munyin suratne, ”Sajawaning gagak petak ja anggona nambanin rabin Ida Anake Agung tusing ja lakar kenak, yen gagak petak ja anggona nambanin janten kenak”, keto munyin suratne. Suud nyurat lantas ia mulih.

Jani kacrita Anake Agung medal kairing baan parekanidane. Disubane Ida rauh di jabaan, lantas kacingak tembok Idane masurat lantas baosinida tur lantas ngandika teken parekane, ”Ih parekan, nyen ane nyurat di temboke?”

Matur i parekan saha nyumbah, ”Inggih Ratu Anak Agung, sane manyurat puniki pianak Men Bekung mawasta I Bintang Lara. Punika sane nyuratin tembok Cokor Dewa”, keto parekane. Lantas ngandika Ida Anake Agung, ” Ih iba parekan, yaning keto, kema alih I Bintang Lara ajak mai!”

”Inggih titiang ngiring sandikan Cokor Dewa”.

Ditu lantas I Parekan mapamit tur majalan. Tan crita di jalan, teked di umah Men Bekunge, lantas I Parekan ngorahang pangandikan Ida Anake Agung.

Critaang Men Bekunge sing ja tulak teken pakayunan Ida Anake Agung, tur kakaukin pianakne, ”Cening, Cening Bintang Lara, jani Cening kasengan teken Ida Anake Agung, kapandikaang tangkil ne jani Cening sing ke ngelah kasisipan teken Anake Agung?”

Masaut I Bintang Lara, ”Meme, icang sing ja apa inget taen sisip teken Ida Anake Agung”, keto pasautne I Bintang Lara, lantas ia majalan ngapuriang atehanga teken parekane.

Kacrita suba I Bintang Lara tangkil teken Anake Agung, ditu lantas kandikain I Bintang Lara, ”Ih cai Bintang Lara, krana nira nunden cai tangkil mai, ada ne takonang nira teken cai. Nyen ane nyurat di tembok nirane di jabaan?”.

Matur I Bintang Lara, ”Inggih Ratu Dewa Agung, titiang”. Buin Ida Anake Agung ngandika, ”nah yening cai, pedas cai nawang tongos Gagak Petake, kema jani enggal-enggal alihang nira, bakal anggon nira ngubadin Anak Agung Istri. Yan tuara sida baan cai pedas cai ngemasin mati”. Dening keto pangandikan Anake Agung , lantas Men Bekung ajaka I Bintang Lara mapamit tur Men Bekung ngeling, sedih kangen ngenehang pianakne, kandikaang ngalih gagak petak, reh totonan tusing ada di madiapada. "Yan tan sakeng pasuecan betara sinah sing ja nepukin”, keto sesambatmen bekung sambilange majalan.

Kacrita sube ia napak jumah, ditu lantas I Bintang Lara ngomong teken memene, ”Nah Meme, da meme sedih! Icang ngalahin meme jani luas ngalih kedis gagak petak. Me icang maang meme ciri, makacirin icange mati kalawan idup, yan mati punyan jepune ne, icang mati. Yan idup, icang idup”, keto pemunyine I Bintang Larane, meme bapanne sedih dogen. Tan crita meme bapanne, kacrita I Bintang Lara, suba joh pajalanne masusupan di alase wayah. Sube nyrepetang, nepukin lantas anak odah ngubu ditu padidiana. Anake odah ento matakon teken I Bintang Lara, ”Ih Cening, apa alih Cening mai ka alase, dadi cening bani mai ka alase wayah padidian?”

Masaut I Bintang Lara, ”Inggih jero anak odah, kalintang pisan tan sadian titiange numadi jadma, makawinan titiang rauh mriki, saking kapangandikaang antuk Ida Anake Agung ngrereh Gagak Petak pacang anggena tamban rabinida, dening rabinida sungkan saking lami pisan, tan wenten jadma nyidaang nambanin. Yan akudang-akudang balian nambanin taler tan wenten nyidaang. Asapunika makawinan titiang rauh ring alase puniki. Yan jero anak odah sueca, patujuhin ja titiang, ring dije wenten gagak petak?”

Lantas masaut anake odah, ”Uduh Cening, dini tusing ada gagak petak, kemo laku kelod kangin, ditu ada umah Rangsasa, nanging Cening da jeg macelep mulihan, yan bangun I Rangsasa sinah Cening tadaha. Antiang malu buin akejep apang makruyuk siape, yening suba makruyuk siape mara Cening majalan, apang Cening tusing paling ngalih umahne”.

Gelisang tuturan satua, suba liwat tengah lemeng lantas makruyuk siape mara acepok, lantas mapamit I Bintang Lara teken anake odah, tur majalan ngelod kanginan dogen, teken lantas di umahne Raksasa, ngatuju I Raksasa pules, tepukina lantas cucunne I Raksasa sedek nyakan, madan Ni Cili.

Ditu lantas Ni Cili matakon, ”Ye adi Bintang Lara, apa kalih mai tumben?” Masaut I Bintang Lara, ”Inggih embok, makawinan titiang mriki, titiang kandikaang ngrereh gagak petak ring Ida Anake Agung pacang anggen Ida tamba”.

Masaut lantas Ni Cili, ”Nah yen keto, macelep malu dini di batune masepak, buin akejep bangun I Raksasa”. Dening keto, lantas ajaka teken Ni Cili I Bintang Lara di batune masepak. ”Ih iba batu masepak enggang iba enggang!” Enggal lantas batune masepak, clepanga lantas I Bintang Lara, disubane macelep buin ngep batune. Suba keto, lantas bangun I Raksasa, dening mrasa seduk basangne lantas kaukina cucunne,

”Cucu, Cucu Cili, manusa ambune”.
Masaut Ni Cili, ”Dong Kaki, dija ja ada manusa bani mai”
”Nah yen keto jemakang kaki nasi! Itep I Raksasa madaar.
Disubane suud madaar buin lantas pules. Disubane pules I Raksasa, aliha buin I Bintang Lara teken Ni Cili.

”Batu masepak, enggang iba enggang”! Enggang lantas batune masepak. Memesu lantas I Bintang Lara, tur kaorahin baan Ni Cili, ”Nah adi, yan adi ngalih gagak petak, ditu kaja kanginan laku, yan adi nepukin bingin gede, beten bingine ento ada tlaga, ditu suba adi ngoyong. Yan pade ada dedari kema masiram ditu di tlagane, paling men bajune ane paling durina suud masiram, engkebang lantas!” Nyanan yan takonina orahang men ngalih gagak petak, turmaning ne sibuh mas aba ajaka jaum mase!”.

Disubane suud kapituturan I Bintang Lara, lantas ia majalan ngaba sibuh mase teken jaum mase. Ngaja kanginan dogen pajalane. Tan crita di jalan, teked ia di bingine, dadi tuun ujane bales tur peteng dedet. Ditu lantas I Bintang Lara membon, ngepil di bongkol bingine. Buin kejepne teka widiadari ajaka lelima kayeh ditlagane. Beh, bengong pesan I Bintang Lara ninggalin tingkah dedarine kayeh pakrubuk. Buin kejepne teka dedari buin dadua, ne madan Dewi Gagarmayang lan Dewi Supraba.
Critaang timpalne jani ane maluan suba suud kayeh, tur nyaluk baju, makeber kambarane. Dewi Supraba nu kone kayeh ajaka dadua. Disubane dedari Gargamayang suba suud kayeh, tur bajune suba kasaluk, lantas makeber kambarane.

Critaang jani I Bintang Lara ngintip dedarine tur kakedeng bajune. Disubane bakatanga bajune, lantas melahanga pesan ngengkebang.

Kacrita disubane dedari Supraba suud kayeh, ukana nyaluk baju, dadi tusing ada, lantas ibuk pakayunanne tur rereh Ida masih tuara tepukina, ditu laut dedari Supraba ngandika, ”Dong nyen sih nyemak bajun titiange, yen manusa yen memedi, dong ulihang ja! Mara keto pangandikan dedarine, lantas mamesu I Bintang Lara. Beh, tengkejut lantas I Dedari tur ngandika, ”Inggih Dewa, titiang sane ngambil klambin I Dewane”.

”yening keto, iba manusa ulihang ja bajun nirane apang nira nyidaang mulih ka suarga!”.

Matur I Bintang Lara, ”Inggih Dewa, yan kayun ja maicaang gagak petak ring titiang, titiang ngantukang klambin I Dewane”. Mara keto aturne lantas ngandika dedari Supraba, ”Nah yen keto, iba ngaba sibuh mas ajak jaum mas?”.

”Inggih titiang makta”. Tur raris katurang sibuh mase teken jaum mase. Ditu lantas Ni Dedari nrima sibuh mase muah jaum mase, lantas susunidane kacokcok apang mesu toya susu. Lantas medal toyan susunidane, tur kawadahin sibuh mas, lantas kaicen I Bintang Lara sibuhe ane misi toyan susu, tur klambine lantas katurang teken Ni Dedari. Ngandika Ni Dedari, ”Nah Iba Bintang Lara, yadiapin iba ngulihang bajun nirane, nira tusing mulih, krana nira di Suargan tusing katrima teken ajin nirane, krana susun nirane suba madan cendala. Cendekne, ne jani nira nutug iba, salampah paran ibane”, keto pangandikan dedarine. Ni Dedari lantas kajak olih I Bintang Lara, ”Inggih yan sapunika margi mangkin ka umah I Raksasane!”.

”Jalan”, keto atur dedarine, tur lantas majalan.
Gelisang satua, neked suba di umah I Raksasane, sedek I Raksasa pules, lantas tingalina teken Ni Cili, tur matakon, ”Yeh I adi suba teka? Men maan adi ngalih gagak petak?”

”Polih, tur Ida Dedari Supraba sareng mriki, niki napi,” Mara keto lantas kacelepang I Bintang Lara teken Ni Supraba di batume masepak olih Ni Cili. Buin kejepne, bangun lantas I Raksasa, tur ngaukin cucune, ”Cucu, Cucu!”
”Titiang Kaki”
”Alihang Kaki nasi!” Alihanga lantas nasi.

Gelisang crita, suba suud I Raksasa madaar, lantas matakon Ni Cili, ”Kaki-kaki apa sih ane di botole kaki?”.

Masaut I Raksasa, ”manik ento Cucu, ane mawadah botol barak, manik geni, ane mawadah botol putih, manik apuh, ada buin manik glagah, manik toya, manik endut. Kenken adi Cucu nakonang?’.
”Ten Kaki, mangda titiang uning”
”Manik apuhe ento mresidayang ngamatiang kaki”, keto munyine I Raksasa. Suba keto, pules lantas I Raksasa.

Ditu lantas Ni Cili ngalih I Bintang Lara teken Ni Supraba, ”Enggang batu masepak!’, Enggang lantas batu masepake, pesu lantas sang kalih.
Matakon lantas Ni Cili, ”Adi, Adi Bintang Lara, suba gede kedise?’ Ungkabanga lantas sibuh mase, balihina gagak petake, mara kone tumbuh bulu. Suba keto bangun lantas I Raksasa. Ngenggalang lantas Ni Cili nyelepang I Bintang Lara teken dedarine kabatune macepak.

Lantas ngomong kakine, ”Cucu, Cucu, manusa ambune”. Masaut cucune, ”Dong Kaki, dija ja ada manusa bani mai, bes Kaki demen ngomong”. Mara keto munyin cucune, pules buin I Raksasa, buin kone pesuanga sang kalih, tur takonina I Bintang Lara, ”Adi Bintang Lara, suba kebah Gagak Petake?’. Mara balihin gagak petake, suba kone kebah.

Kacrita dening suba makelo di umah I Raksasane, suba kone gagak petake anatas makeber. Ditu lantas Ni Cili nyemak manik-manik kakine, tur gagak petak tegakina ajaka tetelu, makeber lantas I Gagak Petak. Di subane tegeh makeber, lantas bangun I Raksasa, saget nota lawatne Ni Cili negakin Gagak Petak ajaka tetelu. Ditu lantas I Raksasa nguber palaibne I Gagak Petak, nganti suba paak baana ngepung teken I Raksasa, lantas toliha teken Ni Cili palaib kakine ngangsarang dogen, ditu lantas entungina manik toya, lantas dadi yeh kone gede pesan, masih tuuke dogen teken I Raksasa, buin kone entungina manik endut, masih tuuka dogen. Lantas entungina manik ampuh, mati kone I Raksasa bebekan.

Tan crita pakeber I Gagak Petake, teked jumahne I Bintang Lara, lantas I Bintang Lara tuun ajaka tetelu.
Kauk-kauk kone I Bintang Lara, ”Meme, Meme”.
”Nyen to kauk-kauk?”
”Titiang pianak Meme”.
Masaut memene, ”Anak pianak tiange suba mati”.

Masaut I Bintang Lara, ”Tusing, icang suba panak Meme I Bintang Lara”. Ditu lantas Men Bekung pesu. Beh lega pesan kenehne Men Bekung, tur geluta panakne saha mamunyi kene, ”Duh Dewan titiange Cening, kaden Meme Cening suba mati, nu irib kapo I Dewa, men kenken maan Cening Gagak Petak?”.

Masaut I Bintang Lara, ”Maan Icang Meme, ne apa”. Keto munyine I Bintang Lara. Ngon pesan kone Men Bekung dening ngajak nak luh dadua jegeg-jegeg pesan, tur memene nakonang, ”Dija Cening maan anak luh?”. Masaut panakne, nuturang tingkah pajalane luas. Suba kone keto lantas madabdaban I Bintang Lara lakar tangkil ka puri, ngaturang Gagak Petak. Di makirene majalan, raris matur I Bintang Lara teken dedari Supraba muah Ni Cili, "Inggih Cokor I Dewa driki dumun, titiang pacang tangkil ring Ida Anake Agung, ngaturang Gagak Petake puniki”.

”Nah lautang Bintang Lara”. Lantas majalan I Bintang Lara ngaba I Gagak Petak.
Disubane ia tangkil, kandikain lants teken Ida Anake Agung, ”Kenken Cai Bintang Lara, maan cai ngalih Gagak Petak?”

”Inggih Ratu Anak Agung, titiang matur sisip, polih titiang gagak petak”. Aturanga lantas gagak petake ento. Disubane Ida Anake Agung polih Gagak Petak, jeg prajani kenak rabinidane, tur I Gagak Petak tan ja kanggen napi-napi, sakewanten ubuhin Ida, tur linggih-linggihin Ida.

Critaang di subane I Bintang Lara budal uli purian, malih Anake Agung ngandika teken parekane, ”Parekan-parekan, kenken jani baan nayanang I Bintang Lara apang ia mati, apang bakatang gelah kurenane”.

”Inggih Ratu Dewa Agung, titiang tan pisan uning ring pidabdab punika, ledang pakayunan Cokor I Dewa”.
”Nah yen keto, kema jani alih I Bintang Lara tunden mai jani!”.
”Inggih titiang ngiring”, tur lantas majalan.
Suba neked di purian, kandikain I Bintang Lara, ”Nah Cai Bintang Lara, kema jani ngalih tabuan ane misi inana aba mai!”.
”Inggih”, keto aturne I Bintang Lara, lantas mapamit.

Tan crita di jalan, teked jumahne lantas ngeling. Matakon Ni Supraba, ”Yeh Bintang Lara, kenapa dadi ngeling?”. Masaut I Bintang Lara nuturang saunduk-undukne.
”Yeh yen keto, de keweh, ento jemak nyuhe abungkul!” Lantas nyemak kone nyuh abungkul, tur tengtenga kone teken I Bintang Lara, ento pastune teken Ni Supraba, “Nah iba nyuh, yen suba neked di purian, moga apang dadi tabuan ngebekin puri!”

Nah di subane I Bintang Lara neked di purian, katurang nyuhe ento. Sajaan nyuhe ento lantas dadi tabuan tur inane ngebekin purian, ditu lantas keweh Anake Agung, tur gelur-gelur ngaukin I Bintang Lara, ”Bintang Lara, Bintang Lara, gediang tabuane, nira takut!”. Gedianga lantas tabuane teken I Bintang Lara. Di subane ilang tabuan buin I Bintang Lara kandikain ngalih lelipi, apanga ngajak panak tetelu, tur gedene apang lamun katungane, tur apang tegakine teken I Bintang Lara.

Dening keto sedih kone buin I Bintang Lara, tur katakonin baan Ni Supraba, ”Kenken dadi ngeling dogen, Adi?”.

Masaut I Bintang Lara, ”Titiang kapandikaang ngalih lelipi, lamun ketungane gedene, tur apang ngajak panak tetelu”.

”Nah yen keto, da Adi ngeling, ento ketungane tegakin isinin lu tetelu!”, keto pangandikan dedari Supraba. Lantas tegakina kone ketungane, tur pastuna teken Ni Supraba, ”Nah iba ketungan, moga iba dadi lelipi!” Lantas ketungane dadi lelipi.

Tan crita suba neked di puri, katurang lantas teken Ida Anake Agung, ”Inggih Ratu Dewa Anak Agung, puniki lelipi”. Mara kacingakin teken Ida Anake Agung, ditu lantas Anake Agung gelur-gelur kabatek ban ajerih Idane. Ditu lantas kandikaang ngediang lantas buin lelipine.

Tan crita, gedianga lantas lelipine teken I Bintang Lara. Sasubane keto, mulih lantas I Bintang Lara.

Critaang Ida Anake Agung bendu pesan pakayunane, dening tan nyidaang ngamatiang I Bintang Lara, lantas Ida ngaukin baudandanidane miwah tanda mantri, parbekel lakar ngabug I Bintang Lara. Sasampune sami rauh tur pada sregep ngaba sanjata lantas mamargi, Ida Anake Agung ngalinggihin jaran. Tan crita Ida ring margi, kacrita I Bintang Lara naen suba teken dewek lakar siatina teken Anake agung. Ditu lantas ia keweh pesan.

Mara keto lantas ngandika Ni supraba, ”Beh Bintang Lara, da keweh-keweh lamun nira nu dini, kema jani alihang bontang jagung liunang, tur lantas celek-celekang di duur pamesuane, embatin lantas sabuk ilehang ditu di duur jelanane, tur tekedang kampike. Yen suba suud pedemang lantas dewek adine jumah meten ajak Ni Cili”, asapunika pangandikan dedarine, lantas I Bintang Lara ngalih bontang jagung, tur kacelek-celekang di duur pamesuane, kebekin pesan kayang kampike, muah kembatin sabuk makailehang. Suba keto macelep lantas mulihan ajaka dadua tur kakancing jandelane. Jani kapastu bontang jagung baan dedari Suprabane apang dadi senjata. Dadi lantas sanjata ngebekin umah. Buin sabuke kapastu dadi lelipi liu pesan tur galak pesan yan ada musuh.

Gelisang satua, jani kacrita Ida Anake Agung rauh, Ida sagrehan tur uli joh suba ngamunyiang bedil, uyut pesan kone munyin bedile, len jaran ngrehgeh tan papegatan.
Kacrita Anake Agung bendu pesan kayune, tur sahasa jeg macelep mulihan panyengker tur gelur-gelur ngaukin I Bintang Lara. Mara keto, rebuta kone anake agung teken lelipine, ada ngutil, ada nglilit tur kaludin baan sanjata ngebekin tan kena wilang liune, kayang panjakidane liu kena tebeka, tur liu ane ngemasin mati, tur Ida Anak Agung seda. Sasisan mati, makejang mlaib pati luplup, ada ane labuh ka grembenge nepen batu lantas mati, ada ane mati kajekjek timpal.


Tan cinarita, di subane Anake Agung seda, critaang jani I Bintang Lara nyendenin dadi Anak Agung, tur Ni Supraba miwah Ni Cili lantas anggona kurenan. Ditu lantas I Bintang Lara nemu kasukaan tan patanding.

Satua Bali : Tuma Teken Titih

Tuma Teken Titih 

Kacarita ada tuma, nongos di lepitan tilam anake agung. Ditu ia kapepekan amah, maan ngisep rah anake agung, kanti mokoh. Nanging I Titih nongos di selagan dingding anake agung. Dening ia ngiwasin I Tuma mokoh, lantas ia kema ngalih I Tuma. Satekede ditu, I Titih matedoh ngomong, “Inggih jero gede, angob pisan titiang, ngantenang jerone wibuh. Sinah jerone kapepekan ajeng-ajengan. Nanging titiang setata kakirangan amah, kantos titiang berag sapuniki. Yan wantah jerone ledang, titiang sareng iriki. Mangda titiang dados sisian jerone. Titiang pacang ngiring sapituduh jerone.”

Masaut I Tuma, “Ih Titih, lamun suba pituwi saja buka omong caine, bapa nyak ngajak cai dini. Kewala ene ingetang pitutur bapane. Eda pesan cai ngulurin lobhan keneh caine. Anake ane lobha, tusing buungan lakar nepukin sengkala. Lenan teken ento, tusing pesan dadi iri hati, kerana doyan liu ngelah musuh. Apang cai bisa malajahang kadharman.” Keto pamunyinne I Tuma teken I Titih.

Jani suba ia makakasihan. I Titih lega pesan kenehne dadi sisian I Tuma. Sedek dina anu, ida anake agung merem-mereman. Saget I Titih lakar ngutgut. Ngomong I Tuma, ”Ih Tittih,eda malu ngutgut ida anake agung. Kerana ida tonden sirep.” Nanging I Titih bengkung, tusing dadi orahin, lantas ia sahasa ngutgut ida anake agung. Ida anake agung tengkejut lantas matangi.


Ditu ida ngandikang parekanne ngeliin I Titih. Parekanne lantas ngeliin. Mara kebitanga di batan tilame, tepukina I Titih lua muani, lantas matianga. Buin alih-alihina, tepukina I Tuma di lepitan kasure. Ditu lantas matianga. Pamragat mati I Tuma ajaka I Titih. Keto katuturan anake ane lobha, tusing bisa ngeret indria, tan urungan lakar nepukin sengkala.

Satua Bali : Ni Bawang Teken Ni Kesuna

Ni Bawang Teken Ni Kesuna 

   Ada tuturan satua anak makurenan, ngelah kone pianak luh-luh duang diri. Pianakne ane kelihan madan Ni Bawang, ane cerikan madan Ni Kesuna. Akuren ngoyong kone di desa. Sewai-wai geginane tuah maburuh kauma.Pianakne dua ento matungkasan pesan solahne. Tan bina cara gumi teken langit. Solah Ni Bawang ajaka Ni Kesuna matungkasan pesan, tan bina cara yeh masanding teken apine .Ni Bawang anak jemet, duweg megae nulungin reramanne. Duweg masih ia ngraos, sing taen ne madan ngraos ane jelek-jelek. Jemet melajang raga, apa-apa ane dadi tugasne dadi anak luh. Marengin meme megarapan di paon, metanding canang, sing taen leb teken ajah-ajahan agamane. Melanan pesan ngajak nyamane Ni Kesuna. Ni Kesuna anak bobab, male megae, duweg pesan ngae pisuna, ento makrana memene stata ngugu pisadun Ni Kesuna ane ngorahang Ni Bawang ngumbang di tukade ngenemin anak truna.
                Sedek dina anu, dugase ento sujatine Ni Bawang mara suug nglesung padi laut kayeh sambilanga ngaba jun anggon ngalih yeh. Krana ngugu munyin Ni Kesuna, ditu Ni Bawang lantas tigtiga, siama aji yeh anget tur tundena magedi.
                Ni Bwang laut megedi sambilange ngeling sigsigan. Di subane ngutang umah, neked kone ye di tukade ketemu ajak kedis crukcuk kuning. Ditu i Kedis Crukcuk Kuninge kapilasa teken unduk Ni Bawange. Ni Bawang gotola, baanga emas-emasan, marupa pupuk, subeng, kalung, bungkung, gelang muah kain sutra.
Sesukat Ni Bawang ngelah panganggi ane melah-melah buka keto, ia nongos di umah dadongne. Tusing taen ye mulih ke umah reramanne. Kacrita jani Ni Kesuna kone nepukin embokne mapanganggo melah-melah, laut ia nakonang uli dija maan panganggo buka keto.Disubane orahina teken Ni Bawang, ditu laut Ni Kesuna metu kenehne ane kaliwat loba. Edot ngelahang penganggo lan priasan ane bungah buka ane gelahang embokne. Krana ento, lantas Ni Kesuna ngorahin memenne nigtig ukudane apang kanti babak belur.

                Sesubane katigtig, lantas ia ngeling sengu-sengu ka tukade katemu teken I Kedis Crukcuk Kuning. Kacrita jani I Crukcuk Kuning ngotol ukudan Ni Kesunane, isinina gumatat-gumitit. Neked jumah ditu lantas gumatat-gumititte ento ane mencanen Ni Kesuna kanti ngemasin mati.Keto suba upah anak ane mrekak, setata demen mapisuna timpal, sinah muponin pala karma ane tan rahayu.

Satua Bali : Sampik Ingtay

Sampik Ingtay

Kacritayang wenten sengke pangkat Mayor, magenah ring Waciu negari, madue pianak mawasta Ingtai Nyonyah utawi Nyonyah Ingtai sane sampun truni utawi menek bajang. Nyonyah Ingtai memanah jagi masekolah ring Angciu Negari, raris nunas mapamit ring biang ajine. nenten pisan kaicen ring biang ajine, sakewanten Nyonyah Ingati pisereng pisan manahnyane jagi mlajahang raga, nenten prasida biang ajine ngandeg wiadin nglarang pangacep pianaknyane.
                Raris Nyonyah Ingtai memargi saha nyineb raga mabusana utawi mapayas sakadi anak lanang. Rauh ring tengahin margi raris mapanggih utawi macunduk sareng anak lanang sane mawasta I Babah Sampik saking Bociu Negari, ujut tatujone pateh ring Nyonyah Ingtai jagi masekolah ke Angciu Negari. Irika sareng kalih mapinta tangan utawi makenalan saha sami-sami nyihnayang raga tur sampun ngiket pasawitran tur masumpah ala ayu bareng mati.
                Kacritayang sane mangkin sang kalih sampun rauh ring Angciu Negari raris nyujur genah sekolahe, gelisang ceritane mangkin, sang kalih sampun katerima dados sisya irika. I Babah Sampik lan Nyonyah Ingtai mangkin ngerereh dunungan. Sang kalih nyewa kamar wantah asiki. Ni Ingtai meweh pisan manahnyane santukan ipun mapedewekan istri utawi luh sirep sareng anak lanang makadi I Babah Sampik. I Nyonyah Ingtai makarya wiweka makarya uwar-uwar utawi sengketa, pasirepane kaembadin antuk sabuk utawi kabelatin sabuk mangde nenten keni saling kosod.
                Gelisang cerita I Babah Sampik tinut pisan ring daging pasengketane. Daging pasengketane sapa sira ja sane ngalintangin ring sabuk punika pacang kakeninin danda marupa kertas, dawat, teken mangsi pinaka sarana sane kaanggen nyurat duk punika.
                Raris Ni Nyonyah sangaja nimpahin I Babah Sampik, punika mawinan ipun kakeninin danda olih I Babah Sampik, Ni Nyonyah Ingtai lascaria manah ipun naur danda ring I Babah Sampik.
Nenten kawilangan sampun suenyanne sang kalih masawitra, sirep sareng-sareng ngalila ulangun sareng-sareng, sinambi sami-sami nyinahang ipian, masekolah sareng-sareng sakadi anake masemeton.
                Kasuen-suen Ni Nyonyah Ingtai nyinahang raga, wusan ipun nyineb raga, sane mangkin ipun ngangge pepayasan utawi busana anak istri. Irika raris I Babah Sampik engsek ring manah, pariselsel ring dewek nenten uning ring kasujatian Ni Nyonyah Ingtai.
Ngawit punika raris I Babah Sampik sayan rumaket pasawitrannyane tur ngawiwitin nresnain Ni Nyonyah Ingtai. Risedek sedeng kaulangunan muponing sarining sekar karasmen, durung waneh I Babah Sampik muponin salulut asih, raris rauh utusan Ni Nyonyah Ingtai sane mawasta I Congliwat mangda Ni Nyonyah mantuk ka Waciu Negari. Duk punika Ni Nyonyah durung nagingin tresna asih nyane I Babah Sampik.
                Irika raris I Babah Sampik kaliwat bendu ring utusanne Ni Nyonyah tur ngawangun iyeg banget pisan kantos ngawetuang siat. Mresidayang raris Ni Nyonyah munahang kasungkawan I Babah Sampik. Ni Nyonyah jaga mapamit rainane punika, sakewanten I Babah Sampik kaaptiang mangda rauh mamadik Ni Nyonyah ka Waciu Negari rainane malih dasa dina, kewanten Ni Nyonyah ping tiga maosang. Indike punika katampenin malih telung dasa dina olih I Babah Sampik.
                Gelisang satua rauh reke I Babah Sampik malih tigang dasa dina ngrereh Ni Nyonyah Ingtai ka Waciu Negari. Nenten raris katerima olih Nyonyah Ingtai tur I Babah Sampik katundung santikan kabaos linyok ring semaya.         
                Budal raris I Babah Sampik ka Bociu Kuta tur punika pinaka jalaran nyane ipun sinangkaon utawi sungkan kayun tur ngemasin padem utawi seda.Sakewanten prasida taler I Babah Sampik sareng Ni Nyonyah Ingtai matemu saling tresnanin ring niskala. Duk Ni Nyonyah sampun mamargi sajeroning upacara pawiwahan sareng I Bandar Macun, ring tengahing margi tedun ajebos ring kuburan I Babah Sampik raris sembahyang ring ajeng kuburan I Babah Sampik. Raris belah kuburan punika ngranjing Ni Nyonyah malih atep kuburan punika. Wawu kuburan punika keni kabongkar olih kulinnyane I Macun, Ni Nyonyah sareng I Babah Sampik nenten kakeniang, sakewanten wenten praciri kupu-kupu kalih makeber nyujur suargan.
                Atman sang kalih rauh ring suargan malinggih ring meru tumpang selikur kaayahin olih watek widyadarine, rena manahnyane ring suargan.

Satua Bali : I Klesih

I Klesih 

  Ada kone tuturan satua di panegara Sunantara ada kone sang prabu kalintang kasub wibuhing bala jagate. Ida madue asu asiki kawastanin I Blanguyang. Asune ento melah pesan gobene tur andel kaanggen nyarengin ritatkala maboros. Apa kranane Ida sang prabu andel ring asune ento, tusing ja ada len sawireh asune ento ngelah kotaman yening ia ngongkong kipek kaja grubug sekancan burone kaja, yening ia ngongkong kipek kauh grubug sekancan burone kauh, keto masi kipek ane lenan.
                Ento makrana aluh antuk Ida ngejuk buron ane suba kasakitin (grubug). Sawireh sesai buka aketo dadi sangkep lantas burone makejang, pinaka pamucuk pasangkepane ento tusingja ada len mula ia I Samong rajan burone. Jani kacritan suba makelo burone sangkep masi tusing nyidang pragat, sawireh tusing ada bani bakal ngematiang I Blanguyang. Ento makrana rajan burone I Samong mesuang sewamara. Kene pasewamarane ento, “Nyen ja nyidaang ngematiang ia I Blanguyang bakal adegang wake ratu dini di alase, kasungkemin ajak makejang.”
                Sawatek burone makejang tusing ada bani ngisinin buka pamunyin sewarane ento. Kacrita ada kone Kelesih intil-intil tur matur teken I Samong, “ Ratu Sang Prabu tititang misadia ngamiletin sewamarane punika, sakewanten sida tan sida antuk titiang taler druweyang.
                Masaut I Samong, “Nah yen keto ja raos ibane Kelesih yen tuara sida baan iba kai tusing bakal ngenkenan iba. Nah kema jani iba majalan.Gelisang satua teked I Kelesih sig purin Ida Sang Prabu sane nruweyang asu Blanguyang ento tur ngojog ka pawaregan. Ditu ia I Kelesih di nebe nyangkrut. Kacrita suba liwat sandikala Ida Sang Prabu jagi ngerayunang kairing antuk asune I Blanguyang. Ri sedek Ida ngrayunang, tumuli I Kelesih dengak-dengok uli di selagan raab nebe, ento makrana I Blangyang kecas-kecos. Tuara Ida nyingakin napi-napi, suba jani keto malih Ida ngrayunang. Buin kejepne buin I Kelesih dengak-dengok ane ngeranayang nyangetang gedegne I Blanguyang, nglaut ia makecog tegeh bakat tregaha rayunan Ida Sang Prabu kanti piring muah rayunane makacakan. Duka Ida Sang Prabu raris ngambil klewang lan sepega ia I Blanguyang pegat baongne lantas mati.
                Disubane I Blanguyang mati wau Ida Sang Prabu eling ring raga kangen tekening I Blanguyang mati. Raris Ida makayun-kayun tur macingakan majeng menek. Wenten kaasi I Kelesih di selagan nebe. Ngenggalang lantas I Kelesih malaib nuju sig I Samonge. Sapatinggal ia I Kelesih kacritanan jani kasungsutan kayun Ida Sang Prabu, sawireh asune padem.

                Gelisan satua, nangkil ia I Kelesih teken I Samong, sawireh I Kelesih suba nyidaang ngematiang I Blanguyang jani pantes adegang ratu dini.Ento makrana kayang jani yen ada anak gutgut lelipi wiadin gencer tledu wiadin burone ane maupas raris kukun kelesih punika kanggen pangarad munahang upase ane masuk ka dewek manusane.

Satua Bali : I Lutung Teken I Kancil

I Lutung Teken I Kancil

Kacerita di tengah alase ada buron makelo suba mekasihan. Burone ento madan I Lutung tekening I Kancil. Dugase ento sedeng musim panes. Sekancan tetumbuhane pada layu kerana makelo sing tuun ujan. Di tengah alase I Kancil ngilag ngamah padang ane suba tuh. Sedek seleg I Kancil ngamah, nengok I Lutung ngelanting di punyan kayune.

“Ih Kancil, ento ngudiang cai padang tuh amah. Sing sukak kolongan cai ngamah kaketo”. Masaut I Kancil, “men kenkenang, kene panes gumine. Jani apa dogen kaanggon amah. Yang sing kanggo, enggal awake mati”.

“Ih Kancil, mula belog cai. Tutug awake, nyanan tujuina punyan nyambu disisin alase. Lamun nyak cai ngandong awake kema, nyanan penekanga nyambu”.

“Lamun keto, cai menek ka tundun wakene, jalan jani kema ngalih nyambu” saut I Kancil.



Kacerita majalan I Kancil ngandong I Lutung nuju punyan nyambu disisin alase. Neked di sisin alase tepukina punyan nyambune ento. I Lutung ngenggalang makecog ke duur punyan nyambune. Lantas ngamah nyambu baduur.

“Lutung…….., dong entungin abesik. De cai dogen ngamah!” gelar gelur I Kancil di beten punyane, sawireh ia tusing bisa menek.

“Enden malu awake konden betek!” masaut I Lutung sambila ngilag nyambu”.

Buin I Kancil makaukan, “Eh Lutung, enggalin entungin wake nyambu!” nanging tuara padingehang baan I Lutung.

Kenyel suba I Kancil mangantiang. Clega-clegot bungutne ulian dot. Poosne ngetel ngepah ngelel mangantiang tuara entungin nyambu baan I Lutung.

Jengah pesan I Kancil, lantas ia magedi nuju sisin tukade. Ditu ia nginem yeh tukad. Saget tingalina ada umah tabuan amon sirahe. I Kancil negak bengong di beten punyanne ane misi umah tabua. Sedek bengong I Kancil, nengok I Lutung sambila tag-taag kabetekan.

“To ngengkenin cai adi ditu ngoyong, Cil?” matakon I Lutung.

“Siepang bungut caine, Tung. Ake maan tugas penting uli BAtara Ciwa. Ento tolih apa ane ada duur tendas caine. Ento suba kulkul Batara Ciwa. Lamun ento gebug, sinah dedari-dedarine uli kahyangan tedun makejang. Ento awinan ake tundena nongosin dini. Apang tusing ada ngebug kulkule!” keto tuturne I Kancil.

Ngon pesan I Lutung ningeh tuturne I Kancil. Dot pesan kenehne I Lutung ngebug kulkul apang taen nepuk dedari kahyangan. I Lutung lantas ngomong.

“Kancil, bang ake ngebug cepok!”

Masaut I Kancil “Beh, eda cai ngendah. Nyanan awake bisa mapecat!”

I Lutung lantas makeneh. Suba keto ia buin ngomong. “Lamun cai ngemang ake ngebug nyanan upaina nyambu agencet!”

“Nah lamon keto kema alihang awake nyambu!” masaut I Kancil.

Kacerita teka suba I Lutung ngaba nyambu teken kayu anggona ngebug.

“Lutung, sakonden wake mengkeb, enden malu cai ngebug. Apang wake tusing tawanga teken Batara Ciwa!” ngomong I Kancil.

Suba mengkeb I Kancil, I Lutung lantas nguyeng kayu tur ngebug.

“Pruak! Nguuuung……..! Ngung……!” umah tabuane ulung ka tanahe gebuga teken I Lutung. I Lutung jerit-jerit rejeng tabuan. Awakne telah beseh kagancel.

I Kancil kedek uli tongosne mengkeb sambila ngilag nyambu. “Antiang suba dedarine ditu, Tung!”


Ento upah anake daya, pasti lakar kene daya masih.

Jumat, 10 Februari 2017

Satua Bali : Kambing Takutin Macan

Kambing Takutin Macan

Kacerita ada kambing madan Ni Mésaba ngajak Ni Wingsali. Ia luas ka alasé, ngalih amah-amahan ané nguda-nguda. Panakné Ni Wingsali masih bareng ka alasé. Tan kacerita di jalan, teked ajak dadua di alasé. ”bih, demené Ni Mésaba ajak Ni Wingsali, nepukin amah-amahan ané nguda-nguda.
Sedeng itehe ngamah, Ni Wingsali makasiab nepukin buron tawah. Melaib Ni Wingsali di durin méméné, sambilanga matakon. ”Mémé….mémé….ade buron tawah, to to ya mémé…..! ”ikuhné lantang, gubané aéng”, nyeh tiyang mémé..!
 Mesaut lantas Ni Mésaba,
 ”ento madan I Macan”, nah kéné jani cening, entegang sebengé apang care anak sakti, anggon nayanin I Macan, ané malaksana corah”.
 I Macan masih ngon nepukin Ni Mésaba ngajak pianakné Ni Wingsali. I Macan ngomong,
 ”Ih, buron apa saja iba bani mai ka alasé? kai ané kuasa di alasé ené”!.
 Mesaut Ni Mésaba, ”Ih iba macan. Iba mirib tusing nawang, uli awak kainé bisa pesu api. Di tanduk kainé Ida Sang Hyang Siwa ané malinggih. Kai kaliwat sakti, tusing buungan iba amah kai. Sambilanga Ni Mésaba ngéngkotang tandukné tur mekecos.
 I Macan lantas malaib. tepukina tekén i Bojog. i Bojog matakon”, Beli, apa krana beli malaib?”.
 I Macan masaut, ”beli jejeh nepukin buron tawah. Awakné poléng tandukné lanying”.
 Raris, seanturnyane .. ”Ento sing je lénan tekén I Kambing. Tiang mamusuh tekén ia. Jalan jani malipetan bareng-bareng alih!”.
 Masaut I Macan,
 ”béh, yén beli kema tusing buungan beli mati. Cai gancang menék kayu, élah makecos”.
 I Bojog buin ngomong, ”yén beli sangsaya, jalan tegul bangkiangé. Kantétang ikuhé”.
 Munyin i Bojogé lantas guguna tekén I Macan. Ditu pada ngilitang ikuh, pada negul bangkiang.
Kacrita jani suba neked di arepan Ni Mésaba. Ni Mésaba masebeng égar tur mamunyi

”Uh, cai Bojog teka. Dugas cainé kalah matoh-tohan,

cai majanji nyerahang macan patpat. Ané jani cai mara ngaba aukud.

Nah kanggoang embok masih. sedeng melaha embok ngidamang bé macan.
Mara kéto munyiné Ni Mésaba, I Macan kaliwat jejeh.

”Béh, i déwék bayahange utang tékén i Bojog, ” kéto kenehné.

Ditu lantas ia jeg malaib patipurug. i Bojog bragedega. Ulian keliwat jejehné I Macan, lantas maka dadua ulung di jurangé tepén batu. Pamuputné mati I Macan tekén I Bojog.

Nah kéto tuah, amun apa ja wanéné wiadin kerengné, yéning belog sinah lakar nepukin sengkala buka I Macan.

Rabu, 08 Februari 2017

Satua Bali : Pan Balang Tamak

Pan Balang Tamak 


Ada reko anak madan Pan Balang Tamak, maumah di désa anu. Kacrita ia sugih pesan tur ririh makruna, muah tra nyak kalah tekén pada timpalné di déśa totonan. Baan té saking kruna daya upayané anggona ngamusuhin déśané. Yén upamaang dayan Pan Balang Tamaké, patuh buka bun slingkad lutungé, baan saking beneh. Ento kranané Pan Balang Tamak sengitanga baan désané. Yén tuah dadi baan désané, apanga ia makisid wiadin mati apanga sing ada enu nongos di désané totonan. Baan té tra ada mintulin pagaén désané, bakal ngaénang dosan Pan Balang Tamaké ento.
Di sedek dina anu paum désané bakal nayanang Pan Balang Tamak, mangdéné ia kena danda. Lantas panyarikan désané nundén ngarahin Pan Balang Tamak, kéné arah-arahné, ”Ih Pan Balang Tamak, mani semengan mara tuun siap, désané luas ka gunung ngalih kayu, bakal anggon menahin balé agung. Nyén ja kasépan, bakal danda.” Kéto arah-arahé tekén Pan Balang Tamak.
Kacarita maniné semangan mara tuun siyap, lus désané makejang, nanging Pan Balang Tamak masih enu jumah padidian, krana ia ngantiang siapné tuun uli bengbengané. Makelo ia ngantiang, tondén masih siapné tuun. Ada jenengné makakali tepet, mara siapné tuun uli di bengbengané, ditu mara ia majalan, nututin désané luas ngalih kayu ka gunung. Tondén makelo ia majalan, tepukina krama désané suba pada mulih negen kayu, dadi Pan Balang Tamak milu malipetan. Kacrita suba neked jumah, lantas désané paum, maumang Pan Balang Tamak lakar kena danda, krana ia tuara nuutang arah-arahé. Ditu laut désané nundén ngarahin Pan Balang Tamak.
Kacrita Pan Balang Tamak suba teka, lantas klihan désané makruna, ”Ih Pan Balang Tamak, jani cai kena danda. Masaut panyarikan désané, ”Ento baan cainé tuara ngidepang arah-arahé ngalih kayu ka gunung.” ”Mangkin, mangkin jero panyarikan, sampunang jeroné ngandikayang titiang tuara ngidepang arah-arahé, déning kénten arah-arahé ané teka tekén titiang: désané mani semengan mara tuun siap bakal luas ka gunung. Déning tiang ngelah ayam asiki buin sedek makaem, dadi makelo antiang tiang tuunné uli di bengbengané. Wénten manawi sampun kali tepet, mara ipun tuun. Irika raris titiang mamargi, nuutang sakadi arah-arahé ané teka tekén tiang. Éngken awanan tiangé kena danda?” Kéto munyin Pan Balang Tamaké, dadi désané sing ada ngelah keneh nglawan paksanné Pan Balang Tamak.
Kacrita buin maninné Pan Balang Tamak karaahin ngaba sengauk, bekel menahang balé agung. Pan Balang Tamak ngaba sanggah uug ka pura désa sambilanga makruna kéné, ”Ené sanggah uug, apanga benahanga baan désané.” Dadi engon désané ngenot abet Pan Balang Tamaké kéto. Baan kéto masih tan sah keneh désané bakal ngaénang salah Pan Balang Tamaké.
Maninné Pan Balang Tamak kaarahin maboros ka gunung. Kéné arah-arahé, ”Mani désané maboros, apanga ngaba cicing galak. Nyén ja tuara ngelah cicing galak, lakar kena danda.” Kéto arah-arahé arah-arahé ané teka tekén Pan Balang Tamak. Krama désané suba pada yatna, néné tuara ngelah cicing galak, pada nyilih. Yén Pan Balang Tamak ngelah kuluk bengil aukud buin tuara pati bisa malaib.
Kocap buin maninné las désané maboros, tur pada ngaba cicing galak-galak, ngliwat pangkung ngrémbéngan dalem-dalem. Yén Pan Balang Tamak majalan paling durina pesan sambilanga nyangkol cicingné. Mara ia neked sig ngrémbéngé, sing dadi baana ngliwat, lantas ia ngaé daya apang mangdén désané teka nyagjagin ibanné, laut ia jerit-jerit. ”Bangkung tra gigina, bangkung tra gigina.” Mara dingeha baan désané, kadéna timpalné nepukin bangkung, lantas pada nyagjagin. Mara neked ditu enota Pan Balang Tamak jerit-jerit, lantas takonina: ”Apa kendehang Pan Balang Tamak?” Masaut Pan Balang Tamak, kéné pasautné, ”Pangkung tra ada titina.” Béh, sengap déśané, belog-beloga baan Pan Balang Tamak. Payu baangina titi, gantin Pan Balang Tamaké tuara kena danda. Kacrita suba neked di alasé, lantas déśané pada ngandupang cicingné ka tengah beté, ada né ngepung kidang, ada ngepung céléng, ada ngepung manjangan, ada ngongkong bojog sig punyan kayuné. Yén Pan Balang Tamak kelad-kelid sambilanga nyangkol cicingné mara neked punyan kétkété. Lantas entunganga cicingné ka punyan kétkété. Ditu koang-koang cicingné ngengsut, tuara bisa tuun, tra bisa menék, laut Pan Balang Tamak masaut: ”Ih jero déśa, tingalin cicing tiangé ngraras ka punyan kétkété. Nyén déśané ngelah cicing galak buka cicing tiangé? Jani tiang nandain déśané, baan déśané sing ada ngelah cicing galak buka cicing tiangé.” Kéto munyin Pan Balang Tamaké, dadi déśané sing ada bisa masaut, payu kenaina danda baan Pan Balang Tamak. Suba koné kéto lantas pada mulih maboros.
Kacrita maninné buin karahin Pan Balang Tamak, yén déśané mani sangkep di bale banjaré. Mara Pan Balang Tamak ningeh arah-arahé kéto, lantas ia ngaé jaja uli injin, bakal anggona melog-melog déśané. Maninné makikén sangkep, lantas Pan Balang Tamak ngaba jaja uli injin, mapulung-pulung amun tain cicingé tekén yéh, laut pejang-pejangina sig sendin balé banjaré muah kecirina tekén yéh. Nyén ngadén tra tain cicing?
Kacrita suba pepek déśané, lantas Pan Balang Tamak mauar-uar, kéné munyiné, ”Ih jero makejang, nyén ja bani naar tain cicingé totonan, tiang ngupahin pipis siu.” Masaut panyarikanné, ”Bes sigug abeté mapeta, ento nyén nyak ngamah tain cicing? Indayang cai ngamah. Lamun bani, icang ngupahin pipis siu.” Mara kéto lantas pelen-pelena baan Pan Balang Tamak, dadi cengang déśané ngiwasin Pan Balang Tamak bani ngamah tain cicing. Puputné payu déśané dendaina sin baan Pan Balang Tamak. Déning kéto mawuwuh-wuwuh brangtin déśané muah tan sah bakal ngaénang daya upaya, manang dané Pan Balang Tamak mati wiadin kena danda.
Maninné buin Pan Balang Tamak kaarahin, yén sing eda dadi ngenjek karang anak muah malih-alihan ka abian anaké, yén lejeh bani, bakal kena danda gedé. Kéto uar-uaré. Jet kéto baan Pan Balang Tamak tuara kéweh, krana ia saking patut. Ditu ia ngaé daya, gérété puleté ané di sisin pekené anggona abian pagehina lidi, apesina baan benang.
Kacrita mara tebeng pekené, ada anak makita masakit basang, lantas nylibsib ka puleté, laut masuak Pan Balang Tamak, ”Ih jero déśa, tiang nandain anak ngamaling ka abian tiangé.” Dadi cengang anaké né masakit basang éndahanga baan Pan Balang Tamak. Masaut anaké masakit basang, ”Apa salah tiangé, muah dadi nagih nandain jeroné?” Masaut Pan Balang Tamak, ”Jeroné macelep ka abian tiangé muah mamaling pamula-mulaan tiangé. Ento apa bongkos jeroné?” Mara ungkabanga, saja mrareket puleté sig kambenné. Puputné payu ia dendaina baan Pan Balang Tamak.
Kacrita déśané kéweh pesan ngencanin Pan Balang Tamak, daya kudang daya singa ada mintulin. Né jani kéneh déśané bakal nunasang paporongan tekén anaké agung.
Gelisang crita, cuba koné kicén cetik ané paling mandina, apanga Pan Balang Tamak mati sapisanan. Kocap Pan Balang Tamak suba ningeh bakal kagaé-gaénang patinné, lantas ia makruna tekén kurenanné, ”Yén awaké suba mati, gantungin bok awaké temblilingan. Suba kéto sedédéngang sig piasané. Buina pagelah-gelahané pesuang, pejang sig balé sekenem, rurubin baan kamben putih sambilang pangelingin. Nah, bangkén awaké wadahin peti, pejang jumah metén.”
Gelisang crita, suba Pan Balang Tamak mati ngamah cetik paican anaké agung. Lantas Mén Balang Tamak nuutang buka pabesen Pan Balang Tamaké. Kacrita déśané ngintip Pan Balang Tamak, mati kalawan tan matiné. Mara ia neked jumah Pan Balang Tamaké, Pan Balang Tamak masedédég sig piasanné sambilanga mamantra ngambahang bok. Ditu déśané maselselan, pada ngorahang cetiké jelék. Lantas déśané buin parek ka puri, ngaturang panguninga yén Pan Balang Tamak tuara mati. Mara kéto bendu anaké agung, déning cetiké kaaturang tra mandi. Lantas ida ngandika, ”Kénkén cetiké dadi tra ngamatiang, indayang awaké ngasanin. Mara ajengan ida abedik, lantas ida séda prajani.
Kocap Mén Balang Tamak ningeh orta, yén anaké agung suba séda ngajengan cetik, lantas ia ngékanang bangkén kurenanné buka né suba.
Kacrita suba sanja, ada dusta ajaka patpat mapaiguman, bakal mamaling ka umah Pan Balang Tamaké. Mara enota kurenan Pan Balang Tamaké mangelingin kurenanné sig balé sekenemé, lantas ia macelep ka umah metén, tepukina peti gedé buin baat pesan, laut sanglonga, senamina, tegena ajaka patpat. Suba koné neked ka tengah beté, makruna timpalné, ”Dini suba gagah!” Masaut timpalné, ”Maebo bangké dini, jalan indayang dituan.” Lantas kisidang masih maebo bangké. Buin makruna timpalné, ”Jalan suba aba ka pura déśa, ditu nyén bani ngutang bangkaan.” Masaut timpalné, ”Jalan!” Lantas tegena petiné, abana ka pura. Mara neked ditu, lantas ungkabanga. Mara enota bangkén Pan Balang Tamaké nyengkang, lantas plaibina, kutanga petiné ditu.
Kacrita maninné mara galang kangin, nuju jero mangku ngaturang canang ka pura, mara nengok sig kori agungé, tingalina ada peti gedé di natah piasé, lantas jero mangku masila tiding sambilanga nyumbah: ”Bataran titiangé mapaica, bataran titiangé mapaica.” Baan sing ada bani mungkah, ngantiang apanga pepek déśané teka. Mara teka ukud nyumbah, teka ukud nyumbah.
Suba koné pepek pada nyumbah, lantas petiné bungkaha, nget bangkén Pan Balang Tamaké nyengku, dadi tengkejut déśané, buin pada misuhin bangkén Pan Balang Tamaké. Ento japin pisuhin, mlutang ya, kadung suba bakat sumbah. Puputné déśané tuyuh méanin muah nanemang bangkén Pan Balang Tamaké. 

Satua Bali : Men Tiwas Lan Men Sugih

Men Tiwas Lan Men Sugih 

Gambar hanya Ilusi :)
Diberdayakan oleh : Google 


Ada katururan satua Men Sugih teken Men Tiwas. Men Sugih anak sugih pesan, nanging demit tur iri ati, jail teken anak lacur. Men Tiwas buka adane tiwas pesan, nanging melah solahne, tusing taen jail teken timpal. Men Tiwas geginane ngalih saang ke alase lakar adepa ka peken.

Nuju dina anu, Men Tiwas ka umah Men Sugih ngidih api. Ditu Men Sugih ngomong, "Ih cai Tiwas, alihin ja icang kutu, yen suba telah kutun icange, nyanan upahina baas". Laut Men Tiwas ngalihin kutu Men Sugihe. Suba tengai mara suud. Men Tiwas upahina baas acrongcong, ngenggalan lantas baasne abana mulih laut jakana.

Men Sugih jumahne buin masiksikan, maan kutu aukud. Ngenggalang ia ka umah Men Tiwase, laut ngomong, "Ih cai Tiwas, ene icang maan kutu aukud, jani mai uliang baas icange ituni". Masaut Men Tiwas, "Yeh, baase ituni suba jakan tiang". Masaut Men Sugih, "Nah, ento suba aba mai anggon pasilih!". Nasine ane makire lebeng ento laut juanga konyang ka pancine abana mulih baan Men Sugih. Nyanane buin teka Men Sugih, "Ih Tiwas, tuni Nyai ngidih api teken saang icange". Lantas api teken saange apesel gede juanga baan Men Sugih. Men Tiwas bengong mapangenan baan lacurne buka keto.

Buin manine Men Tiwas tundena nebuk padi baan Men Sugih lakar upahina baas duang crongcong. Men Tiwas nyak nebuk kanti pragat, upahina baas duang crongcong, laut encol mulih lantas nyakan. Men Sugih lantas nyeksek baas, maan latah dadua. Encol ia ka umah Men Tiwas laut ngomong, "Ih Tiwas ene baase enu misi latah dadua, jani uliang baas icange, yen suba majakan ento suba aba mai".

Sedek dina anu Men Tiwas luas ka alase, krasak-krosok ngalih saang. Saget teka Sang Kidang laut ngomong, "Men Tiwas apa lakar alih ditu?" masaut Men Tiwas, "Tiang ngalih saang teken    paku".
"Lakar anggon gena ngalih paku?"
Masaut Men Tiwas, "Lakar anggon tiang jukut".
"Ih Tiwas lamun nyak Nyai nyeluk jit icange, ditu ada pabaang nira teken Nyai!"

Lantas Men Tiwas nyak nyeluk jit kidange, mara kedenga, limane bek misi mas teken selaka. Suud keto Sang Kidang ilang, Men Tiwas kendel pesan lantas mulih. Teked jumah ia luas ke pande ngae gelang, bungkung teken kalung. Men Tiwas jani sugih nadak, pianakne makejang nganggo bungah, lantas ia pesu mablanja. Tepukina Men Tiwas teken Men Sugih. Delak-delik ia ngiwasin pianak Men Tiwase. Buin manine Men Sugih mlali ka umah Men Tiwase matakon, "Ih Tiwas, dija Nyai maan mas selaka liu?". Masaut Men Tiwas, "Kene embok, ibi tiang luas ka lase ngalih saang teken paku lakar jukut, saget ada kidang, nunden tiang nyeluk jitne. Lantas seluk tiang, mara kedeng tiang limane ditu maan emas teken selaka liu." Mare ningih keto. Men Sugih ngencolang    mulih.

Manine Men Sugih ngemalunin luas ke alase, Men Sugih nyaru-nyaru buka anak tiwas, krasak-krosok ngalih saang teken paku. Saget teka Sang Kidang, "Nyen ento krasak-krosok?". Masaut Men Sugih, "Tiang Men Tiwas, uli puan tiang tuara nyakan". Men Sugih kendel pesan kenehne. Lantas masaut Sang Kidang, "Ih Tiwas, mai seluk jit nirane!". Mara keto lantas seluka jit kidange, laut kijem jit kidange, Men Sugih paide abana ka dui-duine. Men Sugih ngeling aduh-aduh katulung-tulung,"Nunas ica tulung tiang, tiang kapok!". Teked di pangkunge mara Men Sugih lebanga, awakne telah babak belur tur pingsan. Disubane inget ia magaang mulih. Teked jumahne lantas ia gelem makelo-kelo laut ngemasin mati. Keto suba upah anake lobha tur iri ati.


Rabu, 04 Januari 2017

Satua Bali : I Lutung Teken I Kekua

I Lutung Teken I Kekua
Hanya Ilusi Semata :)


Ring tengah alase sane jimbar, wenten macan masawitra sareng lutung. Sedek rahina anu i macan sane masambung ikuh sareng i lutung malaib pati luplup, santukan jejeh manahnyane ngeton i kambing. Palaib ipune sareng kalih pati luplup, nenten ngetang karengkaden alas, pangkung miwah grembeng. Saking pangendan Widi, sambungan ikuh sang kalih keles, mawinan palaib i macan sareng i lutunge mabelasan.

     Critayang i lutung sampun rauh ring alase sane madurgama. Irika i lutung mararian, tur glalang-gliling ring tanahe, santukan nenten sida antuk ipun naanang sakit awakipune. Angkihanipune noos kabatek antuk kenyelipune. Sampun sue masanekan raris ipun bangun, mamanah pacang ngulati toya santukan bedaknyane tan gigisan. Irika raris ipun mamargi ring samping pangkunge, bilih wenten toya panggihinipun. Tan dumade panggihinipun tugu bagu sampun rubuh, genah i kekua masinutan.
I lutung kagiat miragi suara saking batune. Manahangipun suara punika suaran manusa, mawinan ipun nenten di geelis nyaurin.
I kekua malih mabaos, " Ih lutung cai teka uli dija, dadi tumben tepukin deweke?"
I lutung raris nyelehin panangkan suaranne, kandugi panggihinipun i kekua ngesil ring samping batune.
I lutung alon nyaurin, "Mawanan deweke teked dini, sawireh deweke paling, tusing nawang lisikan. Deweke bengong ngatonang jeneng caine tawah pesan. Tusing pesan masaih teken buron ane lenan. Ento krananne deweke kedek ngatonang goban caine masaih pesan teken batu." Miragi baos i lutunge nyadcad deweknyane, i kekua manahipune daat brangti raris mabaos bangras, "Ih lutung kaliwat baan cai mamunyi, tusing nawang paundukan. Padingehang munyin deweke! Deweke mula terehan Bedawang Nala ane setata kukuh nyuun gumine. Leluhur deweke kasub tan patandingan ane malu. Yan cai dot nawang buat kawisesan deweke, mai paekang awak caine, lakar uyeng deweke! Yan sedekan deweke pedih gumi muah alas gununge makejang, nyidaang deweke mralina. Nah edengang jani kawisesan caine. Deweke lakar nandingin kapurusan caine!" Sapunika baos i kekuane bangras.
I lutung daat jejeh miragi gertak i kekuane tumuli mabaos banban, "beh kekua, sinampuraang pesan buat kasigugan deweke. Tusing ja sangkaning deweke degag bani teken cai. Sujatinne deweke tusing nawang teken panumadian caine. Nah ne jani jalan makekasihan! Cai kekua anggon deweke kanti. Sawireh i raga mula terehan wangsa utama." Sapunika baos i lutunge.
I kekua raris mabaos banban sarwi kenyem, "ih lutung, mangdoh lakar kasidan amun keneh caine, lakar makasihan teken icang sawireh bebaksane pada melenan. Icang demen teken dondonan ane berek, cai demen teken wohwohan, sinah suba pepinehe tusing lakar adung.

     Ada katuturan ane malu, anggon icang tetuladan, buka bojog masawitra teken i kambing. Pawawitrane raket, mawastu ngwetuang siat malarapan baan ngrebutin tanduk." I lutung kenyem nyaurin, "Ih kekua, yan kenehang icang tusing ja keto. Sawireh icang melenan teken bojoge ane satuaang cai." Sapunika pajar i lutunge mitegesang pisan.

     Critayang indik pasawitran i lutunge sareng ring kekua becik pisan. Sareng kalih ipun rerad-rerod luas ngrereh tetedaan nenten naenin mabelasan, ngulurin legan kenehnyane. Ri kala semeng i lutung metu manahipune pacang nyugjugin baos i kekuane, santukan ipun ngaku sakti.
Sasampun i lutung matemu ring sawitrannyane, raris ipun mapajar, "Ih cai kekua, buin mani jalan luas melali kategale kelod, sawireh icang ningeh orta, ditu liu ada umbi-umbian muah woh-wohan minakadi poh, pakel, nyambu, juuk muah ane lenan. Buina soroh umbi-umbiane suba kone sedeng ebet.

     Disisin-sisin abiane, glagahe bet buina liu pesan don kayune berek ane ulung ka tepin jurange. Jae, isen, lempuyang samah buka alase. Buina ane ngelahang abiane tusing mondokin." Sapunika baos i lutunge. I kekua lega manahipune miragi sarwi mabaos banban, "Nah yan saja buka raos caine, jalan buin mani semengan luas ka tegale kelod. Nanging ada piteket deweke, yan saget teked di pakubuan, apang ngalih amah-amahan suang-suang, buina eda cai uyut.

     Critayang benjangne pasemengan i lutung miwah i kekua sampun mamargi. Sampun doh ipun mamargi nuut lisikan sane silak-siluk ring bangkiang gununge. Saking bangkiang gununge katon pasisine asri ngulangunin manahipune. Sasampune rauh ring pabianan, sareng kalih macelep ka tengah abiane. Nyandang becika sang madrue abiane nenten wenten ring abian, mawinan kalintang lega manah sang kalih neda tetedaan sane doyaninipun. Nenten nyandang baosang indik legannyane ngulurin kaulangunan. I lutung raris ngrincikang daya pacang nyengkalen i kekua. Irika ipun tedun saking wit tarune tur nuju wit jaene, tumuli ngambil umbinnyane tatis kateda. Sasampune polih ngarasayang, pramangkin ipun maduhan sarwi ngusap yeh mata. Suarannyane ngelur aduh-aduh. Kala punika i kekua raris nangsekin tur mabaos, "Ih lutung eda keto, suud aduh-aduh! Yan dingeha teken ane ngelah abiane sinah deweke lakar matianga." Sapunika pajar i kekuane. I lutung nenten ngrungu baos i kekuane, bilih nyangetang ipun aduh-aduh. Duk punika suaran i lutunge kapiragi olih sang nruenang abiane. Sang madrue raris gegison nyujur ka abiannyanne. Sasampune rauh ring tegalanipune, tengkejut ipun ngatonang abiannyane telas kagebur.
Tan dumade metu gedeg manahipune tur di gelis ngruruh, nyliksik sang corah sarwi matbat, "Ih cai corah, kenken sujatinne goban caine. Cai bani ngusak-asik pabianan deweke, antosang buin ajahan, lakar empug kai tendas ibane."
Miragi baos sang masrue abian, i kekua daat jejeh raris di gelis mengkeb ring batan tengkulake. I lutung makecos menek ring tarune. Solahipune kajengat-kajengit sekadi nundun gedeg manah sang madue abiane. I lutung tatis magending sapuniki, "I lutung babuan di kayu, i kekua batan tengkulak dug, dag, ceng, ceng, kiok." Sapunika gendinganipune mawali-wali, ngardinin sang madue abiane sane mawasta durbudi sayan nyangetang pedihipune. Bonglakipune makelep kasunarin antuk surya. Matanipune barak, nulengek mapawasan ring carang kayune. Panggihinipun i lutung negak ring carang kayune, iteh magending. Durbudi sayan sengitan.
Ipun raris mabaos, "Ih lutung buron cemer, apa petaang cai? Cai kaliwat degag teken deweke. Yan saja cai wanen, tuunang iban caine! Lakar cohcoh kai tendas ibane baan caluk. Kema enggalang orahin kadang caine, tonden ngrebut kai!" I lutung nenten ngrungu munyin Durbudine bilih nyangetang ipun magending. Sasampune ipun miragi gending i lutunge, raris ipun mapineh-pineh, "I lutung magending sujatinne ngorahin i dewek." I Durbudi raris nyliksik batan tarune. Asing-asing ane ebet adas ipun. Tan dumade panggihin upun clebongkak madugdug, punika tatis keberangipun, panggihinipun i kekua ngesil.
Durbudi kalintang sengitan tur mabaos, "Bah ne ko ya malinge ane bani ngrusak abian deweke." Sapunika baos ipune. I kekua di gelis kategul, raris kabakta ka pondoknyane.

     Kacrita sampun tauh ring pondok, Durbudi raris ngaukin pianak miwah somahipune, "Men Cening, mai tingalin! Kema enggalang ngalih saang. Ajaka mebat. Ne kekuane suba krangkeng Bapa. Buin mani pasemengan dabdabang basa muah reramone!"

     Sasampune sore i lutung sane kantun ring carang kayune, wiakti daat lega manahipune, santukan katarka i kekua pedas pacang padem. Punika mawinan ipun tedun, mamanah pacang nyelehin genah i kekuane.
Rauh i lutung ring genah i kekuane raris ipun mapakar alon, "Ih kekaua, eda cai sanget nyekelang deweke! Sawireh ene mula pangendan Widi, rusing dadi kelidin. Yan kenehang deweke, cai tusing ja lakar mati, yan saja buka munyin caine i pidan, cai mula terehan sakti mawisesa. Sakewala baan teresnan deweke masawitra teken cai, ento krananne deweke teka nelokin cai. Yan sing pelih baan deweke narka sinah cai lakar anggona cokok makuskus." Sapunika baos i lutunge, sakadi nyindirin.
I kekua kenyem nyaurin, "Bah yan keto, tusing cai nawang teken unduk deweke? Di kapan deweke lakar mati, sawireh deweke dini, lakar kanggon mantu. Petengne nyanan deweke lakar kaatenang ngajak pianak Durbudine. To iwasin, gegelan deweke mara pesan suud ngulig boreh! matuan deweke epot magarapan nabdabang sagi, nyanggra tamiune lakar teka." Sapunika baos i kekuane, masebeng bingar. Nenten pisan wenten merawat jejeh ring semitanipune, yadiastun ipun pacang kapademang. I lutung bengong miragiang satuan i kekuane. Saantukan belognyane kaliwatm baos i kekuane kadenipun sujati. Irika metu manahipune dot ngantinin i kekua dados mantu sarwi ipun mabaos, "Beh, saking saja cai mula sawitran deweke ane melah. Nah jani terusang legan caine masawitra teken icang. Cutetne icang ngidih teken cai apang cai saking las nyerahang gegelan caine teken icang. Icang ngantinin cai dadi mantun I Durbudine. Yan suba saking saja cai nyak nyerahang gegelan caine, icang tising engsap teken kapitresnan caine yadiastun ping kuda-kuda icang lakar numadi, apang setata masawitra teken cai." Sapunika baos i lutunge.
I kekua kenyem nyaurin, "Yan keto keneh caine, apa men orahang deweke teken cai. Deweke mula saking sujati tresna makekasihan. Deweke tusing mucingin pangidihan caine. Jani, cai dini nongos di tengah krangkenge, deweke lakar matinggal, cirin deweke tresna  teken cai!" Sapunika baos i kekuane. I lutung raris ngungkab krangkenge, tumuli ngranjing ngentosin i kekua. I kekua raris matinggal nylupsup ka bete.

     Tan critaang i kekua ring margi, mangkin ipun sampun rauh ring genah sane singid. Critayang mangkin I Durbudi sampun puput nyangih blakas tumuli ipun nyujur genah i kekuane. Sarauhe ring genah i kekuane, I Durbudi daat kagiat, saantukan ipun manggihin i lutung sane matekep ring krangkenge.
I Durbudi raris mabaos ring somahipune, "Men Cening nyen ane nyilurin i kekua di krangkenge?" Somahipune maosang nenten uning.
I Durbudi malih ngucap, "Bah saking suecan Widi ene, kekuane magentos dadi lutung." Sapunika baosipune, sarwi ngigelang blakas antuk legan manahipune." Bah mati cai lutung. Cai buron corah tur nista sing buungan cai lakar anggon deweke cokok, anggon deweke murnayang keneh deweke sebet." Sapunika baos I Durbudine. Somah miwah pianaknyane sami lega tur mabaos, "Ngedenang bene teka."
I Duurbudi mabaos, "Men Cening imbuhin buin basane. Aba mai wadah getihe!" Miragi baos I Durbudine asapunika i lutung daat jejeh, awakipune ngejer santukan tan pariwangde ipun pacang kapademang.
I lutung raris mapineh-pineh, "Bah uli kene i kekua lakar ngamatiang deweke." Sapunika pepinehipune, tur tan mari nyesel awak baan belogipune nenten uning keni upaya sandi. Irika raris ipun mabaos ring I Durbudi, "Uduh jero, nenten ke jerone pacang leteh mademang tur ngajengang titiang, santukan tiang makuku lelima. Yan manut ajaran agama, sane makuku lelima, tan wenang kabaksa. Mawastu jerone jagi nemu nraka. Yan pet jerone ngamatiang tur ngajengan sinah lakar nenten ngleganin kayun, sawireh awak tiange jagi berek kateda olih bubuk. Yan jerone mapakayun apang rasan ben tiange becik, nyupsup kayang kawekas tur prasida nyupat nrakan jerone, mangkin durus pirengang atur titiange. Titiang puniki wantah terehan wenara saking gunung kiskinda sane naenin ngrusak gumi Lengkane. Mangda jerone uning sane anggen mademang titiang, inggih punika kulit sane lumutan, punika anggen nunu dewek titiange, sinah titiang padem. Yan ben titiange kaolah sinah pacang ngamedalang sad rasa sane becik." Sapunika baos i lutunge.
I Durbudi bengong miragi baos i lutunge santukan nembe miragi tutur. Saantukan belog tututipune nenten uning ring daya upayan i lutunge, tan dumade punika sane katuut. Sasampune ipun polih kulit kayu kadugdugang ring arep i lutunge raris katunjel. Apine ngendih murub ngabar-ngabar. I lutung di gelis makecos ngelidang dewekipune. Apine sayan dumillah kaampehang angin, nilap pondok I Durbudine, jantos puun. Pondoknyane telas puun, saantukan nenten wenten anak sane nulungin. I Durbudi sareng pianak somahipune raris matilar ngungsi alase sane suung. Apine sayan murub muunang  kekayuan sane ring samping pondok I Durbudine, sekare katah sane aas saking witnyane saantukan layu keni iusan panes. Tambulilingane sami mabiayuhan, pakeberbernyane pati purug, kalikub antuk andus. Suaran paksine makuug, makeber srantaban. Iusan genine sayan nyupsup mawinan katah pianak paksine sane wenten ring sebunnyane, paplukpuk ulung.

     Critayang i lutung sampun rauh ring alase ageng. Manahipune pacang ngetut pejalan i kekuane. I lutung nenten lega, yan tan ipun polih ngwales laksanan i kekuane sane daat corah punika. Sapanjang margi ipun uyut ngaukin i kekua, "Ih cai kekua kaliwat nista tur corah, dija tongos caine, yadiastun cai mengkeb di tengah pasihe, lakar sliksik kai. Rahina wengi i lutung masusupan ring alase, nyliksik pangkung, jurang miwah bete. I kekua taleer durung panggihinipun. Tandumade ring tegal ambenganne linggah panggihinipun i kekua sedek ngesil ring beten batune sane ngenjol. Ring samping i kekuane wenten lelipi poleng sedekan pules. Kala punika i kekua uning ring pangrauh i lutunge raris ipun mapi-mapi ngranasika, mamegeng sarwi ngidemang matannyane, sekadi tingkah anake matapa.
I lutung rauh nangsekin, tur mabaos bangras tur nuding, "Ih kekua mati cai jani. Cai kaliwat corah, tusing nyandang anggon sawitra tingkah caine nyicing singal. Laluang keneh caine. Tendas caine lakar pantigang deweke. Apang tawang cai pikolih anake tusing satia teken munyi." Sapunika baos i lutunge, sada jenger.
I kekua sebengne alep raris mabaos, "Saja pesan buka raos caine. Eda cai sanget pedih. Dikapan cai nyidaang ngamatiang deweke. Mapan deweke mula kasuecanin olih Sang Hyang Widi. Deweke dini kanikayang ngemit druen Ida Betara. Apang cai nawang deweke jani nyatauin cai, sakewala tusing dadi wera. Ada katuturan satua singid, rikala watek betara sura gana, sapta resi muah danawa rajane makejang satinut muter pasih empehane. Pakayunidane sami pacang ngrereh amreta miwah raja brana. Amertane kawadahin jun manik. Penegulan amertane ada dini. Deweke kanikayang ngemit. Ento krananne deweke ada dini, nyungsung pangandikan Ida Betara. Sawireh ada pawisik, nyen ja ane ngemit pican Ida Betara, ia tusing lakar kena baya ane ngewehin, tusing kena gering, muah tusing lakar mati. Yan pet mati sinah buin mewali idup. Nah keto kautaman sabuke." Sapunika baos i kekuane. Wiakti pangus antukipun nyatuaang anggenipun ngengkebang kacorahannyane. I lutung teleb miragiang, mawanan ical pedihipune. Kamanah antukipun baos i kekuane saking tetuian pisan.
Irika raris ipun mabaos, "Ih kekua, buka raos deweke i tunian, eda nyen cai pedih. Ampurayang munyin deweke ane nyakitin keneh caine, saja bas kaliwat icang mesuang munyi, sakewala sujatinne keneh icange mula saking tresna masawitra teken cai. Raos icange buka keto mula nyinahang karaketan keneh icange masawitra. Nah yan ada legan caine teken icang, icang dot pesan apang taen nganggon sabuk polenge ene, apang sida masih icang nepukin karahayuan. Icang majanji teken cai, yan pet icang nepukin kadirgayusan tur kasuecanin olih Ida Betara, icang tusing engsap masawitra teken cai kayang kawekas." Sapunika baos i lutunge kedeh pisan, mangda ipun kawehin ngangge sabuk polenge sane kakemit olih i kekua. Ipun nenten uning ring pangindra jalan i kekuane.
Kala punika i kekua raris nyaurin, "Apa men orahang deweke teken cai, sawireh keneh caine suluk lakar nganggon sabuke ene. Sujatinne abot pesan keneh deweke lakar mebasang, nanging baan tresnan deweke masawitra teken caim deweke tusing lakar mucingin. Sakewala ada piteket deweke teken cai. Deweke takut kaduken olih Ida Betara, deweke lakar ninggalin cai dini. Eda pesan cai jeg kadropon nganggon sabuk polenge ene, satonden deweke ninggalin cai. Yan suba deweke joh mejalan, ditu mara cai nganggo sabuke ene!" Sapunika baos i kekuane. I lutung matutang, saantukan meled manahipune pacang ngrangsuk sabuk punika. Irika raris i kekua matilar saking genah lelipi polenge medem. Sampun doh i kekua mamargi, i lutung raris mabakti ring arep lelipine pules. Puput mabakti, di gelis i lutung nyaup lelipine sarwi ngambil bungutnyane. kala punika i lelipu tengkejut, tur pedih, manahangipun wenten baya sane rauh. Irika raris i lelipi nyeceh nyotot tur nglilit bangkiang i lutunge. I lutung pramangkin nyerit maduhan, antuk pangrabdan wisian lelipine. I lutung raris ebah glalang-gliling ring tanahe, naanang wisian lelipine sayan nyusup. Dewekeipune waluya kadi tan pajiwa sarwi ngeling, nyambat-nyambat Widi. Saking pamerat wisian lelipi polenge, i lutung raris engsap tur nylempang ring sor taru kepele. Yan makudang dina suene i lutung niwang ring tengah alase, Critayang mangkin i kekua sampun ring sisin pasihe. Manahipune setata sengsaya santukan i lutung sinah pacang gedeg tur ngruruh ipun pacang mademang. Irika ipun mapineh-pineh, ngricikang daya upaya mangdene nenten disa kasengkalen olih i lutung.

     Critayang wenten kerang magenah ring sor parangane ngenjol, kenjekan nyebak keni embahan toyan pasihe sedekan puras. I kekua raris gelis nangsekin kerange punika, sarwi nongos ring sampingnyane.

     Baosang mangkin i lutung sasampunne ipun seger, manaipune daat gedeg ring i kekua sarwi mapineh-pineh. Beh sing cepok pindo deweke nagih matianga teken i kekua, mawinan tusing nyandang ia idupang." Sapunika manahipune saatukan gedegnyane kaliwat. Punika mawanan panes bara rasan manahnyane matanipune barak, angkihannyane noos miwah limannyane ngetor mamanah pacang ngilut baong i kekuane. Irika raris ipun mamargi gegancangan ngentasin alas sane wayah, tan ngitung bayane pacang nyengkalen. Ting margi ipun setata ngimik, matbat i kekua sane kaliwat corah, sarwi makta batu pacang anggeipun mademang i kekua.
Pamarginnyane tan pararianan, kancit i lutung rauh ring genah i kekuane, sarwi gregetan nuding, "Bah, mati cai jani kekua. Ene iwasin liman kaine, lakar mancut urip caine. Jani suba pragatne, pikolih caine matingkah corah. Uli goban caine suba nyinahang, Cai setata ngardinin deweke sakit kalara-lara, jani trima pikolih pakardin caine ane setata ngrincikang matin deweke. Dadi cai nengil, dong pesuang karirihan caine! Yadiastun Sang Hyang Wisnu ngasih-asih ngidih pelih teken deweke cai tusing ja lakar idupang kai." Sapunika baos i lutunge.
Wau i lutung pacang nglempag, i kekua masebeng kenyem sarwi mabaosm "Ih sawitra, sedeng melaja cai teka. Deweke mula setata ngati-ati apang enggal kamatiang baan saritra, maka jalaran deweke maan suarga. Keto pangandikan Ida Sang Hyang Widi tekening deweke, apang enggal deweke mulih ka suargan, upah deweke dadi panunggu." Sapunika baos i kekuane. I lutung kamegan miragi, santukan tambet manahipune. Ipun kadaut antuk baos manis.
Pedihipune mawastu enduh sarwi mabaos, "Bah yan keto, tegarang satuaang katuturanne!" I kekua raris nyatua, "Kacrita ane malu Ida Sang Hyang Siwa ngelarang tapa, tusing dadi ngajak rabi. Ada detia raja madan Si Nila Rudraka, tusing suud-suud kenehne lakar nguugang suargane. Mawastu bingung kayun watek dewatane di suargan, sawireh ane lakar nyidayang ngamatiang Si Nila Rudraka mula tuah okan Sang Hyang Siwa mapesengan Sang Hyang Gana. Ditu laut para dewatane nunas ica ring Ida Sang Hyang Semara, mangdane ida ngoda patapan Ida Betara Siwa, apanga metu kayunidane kasemaran. Ditu laut Sang Hyang Semara ngoda yogan Sang Hyang Siwane, majalaran baan niwakang panah semara, Ri kala Ida Betara Siwa kena panah semara, laut ida ngleuang semara laut ida duka. Sang Hyang Semara kageseng baan api, dumilah ane pesu uli panyingakan Betara Siwane. Ida Betari Ratih rabin Sang Hyang Semarane mireng rakanidane seda, laut ida masatia malabuh geni. Nah keto katuturan sedan Idang Sang Hyang Semara kasarengin baan rabinne. Pasukanidane ane mautama ada dini di parangane marupa kerang. Asing -asing ane sida nguasayang mawastu dadi ratu wibuh pradnyan, susila, kasumbung di gumine. Buina setata prasida ngulurin Karasmian ngajak rabine. Nah keto katuturan Sang Hyang Semara ane malu apang cai nawang." Sapunika baos i kekuane. Manah i lutunge lega miragi satuan i kekuane, santukan lengut antukipun ngiketang satua.
Gedeg i lutunge mawastu ical, raris ipun mabaos banban, "Galamg keneh icange ningeh satuan caine. Sayan cumpu keneh icange makekasihan teken cai baan isin satuan caine daat mautama. Ane  jani icang ngidih teken cai, yan cai lega, icang ngenntinin cai dini. Dumadak ada suecan Widi, icang enggal dadi ratu nyakra werti. Icang lakar nganggon cai patih Mangku Bumi." Sapunika baos i lutunge tetuian. I kekua nenten malih mabaos, raris gelis nyrutcut makaon.

     Tan critayang pajalan i kekuane nylupsup ring alase, baosang mangkin i lutung sampun usan mabresih masuci, raris nabdabang negak masila sarwi nyakupang lima ngranasika. Solahnyane tan pendah kadi anak matapa. Ri kala i lutung sedek teleb ngincepang semadi ring arep kerange sane nyebak, tan dumade kaange raris ngep, nyepit liman i lutunge.

I lutung nyerit aduh-aduh sarwi ngedeng limanipune sambilang ipun mabaos, "Ratu Betara, ampurayang titiang parekan Betara. Sampunang banget duka, durus lebang liman titiange!" Sapunika baosipune. Kala punika toyane sayan ngagengang, mawastu liman i lutunge kalebang. i lutung raris munggah ka duur parangane. Manahipune sayan jejeh, saantukan sinah ipun pacang padem kalebu. "Aduh sing buungan deweke lakar mati dini. Tusing pesan ada ane lakar nulungin, yan tusing mula saking suecan Ida Sang Hyang Widi." Sapunika baosipune tan mari nyelsel dewek saantukan merasa kauluk-uluk olih i kekua. Manahipune sayan sedih sarwi ngeling, mapulisahan ring parangane.